Afgezien van de presentaties en rondetafelgesprekken was deze bijeenkomst door de coronamaatregelen van de afgelopen maanden voor velen de eerste gelegenheid waar men elkaar in levenden lijve kon ontmoeten. En dat was belangrijk: veel deelnemers verzuchtten dat als je elkaar ziet ‘het zo veel sneller gaat’.

Belangrijk in deze ontmoetingsdag was dat de werkgroepen elkaar op de hoogte stelden van de resultaten van hun online sessies. Het bleek dat er veel gedaan was maar er was ook sprake van overlap. Bij de presentatie van het visiedocument van de visiewerkgroep dat de dag opende werd vooral duidelijk dat er sprake is van urgentie (lees hier het gehele visiedocument). Archieven, ook de digitale, vinden vaak moeilijk onderdak en een aantal ervan dreigt op korte termijn al verloren te gaan. Het doel van het netwerk is het ontwikkelen van een portaal, een website, die toegang biedt tot de archieven van de partners, kleine en grote organisaties op het gebied van design en digitale cultuur. Het uitgangspunt is dat je via één website alle individuele archieven kunt doorzoeken.

In het project staat de gebruiker vanzelfsprekend centraal. Een van de voordelen van het koppelen van archieven is dat het mogelijk wordt de inhoud te verbinden aan context. Omdat er zo veel verschillende archieven samen te doorzoeken zijn, hebben deze dwarsverbanden de potentie om het gebruik te verrijken. Wie zoekt op een bepaald onderwerp krijgt daarbij ook relateerde onderwerpen onder ogen. 

De werkgroepen 

De werkgroepen presenteerden zich met een korte uitleg van hun opdracht en wat die heeft opgeleverd. Zo heeft de werkgroep netwerk en instrumentarium zich gebogen over de vraag wie er potentieel in het netwerk kunnen zitten. Ook inventariseerden ze wat doelgroepen van de archieven zijn en hoe die in de behoeften van de gebruikers kunnen voorzien. De ambitie is een duurzame manier voor de toekomst te vinden zodat het netwerk kan blijven functioneren, ook wanneer er bijvoorbeeld minder financiële ondersteuning door het rijk is. Belangrijk is de passie voor design en digitale cultuur en solidariteit tussen de partners in het netwerk.

De werkgroep programma stelt zich ten doel na te denken over de overkoepelende programmering van het netwerk: de manier waarop het zich tot de gebruiker richt. Het wil nadrukkelijk onderzoek met behulp van de archieven stimuleren en vervolgens de resultaten ervan op een laagdrempelige manier naar buiten brengen. De werkgroep wil dat bereiken door enerzijds activiteiten te organiseren vanuit het instrumentarium, dus vanuit de gebruikte technieken en anderzijds vanuit de maatschappelijke impact, de relevantie voor de samenleving. Ook pleit de werkgroep voor een redactieraad die de programmering vanuit deze twee perspectieven invult en de activiteiten coördineert.

De werkgroep methode kwam tot het inzicht dat afgezien van de ontwerpers en makers die traditioneel de fundamenten zijn voor het opzetten van een archief, ook een thematische manier van werken een rol kan spelen in de archivering van design en digitale cultuur. Ook stelt de werkgroep dat de visie van het netwerk niet in de plaats komt van die van de individuele partners maar juist de lacunes, de lege plekken, wil vullen. Anja Tollenaar maakte op basis van de gesprekken van de werkgroep een document (zie link) met toetsingskaders en criteria voor de archieven in het netwerk dat inmiddels beschikbaar is.

De opdracht van de werkgroep infrastructuur was het formuleren van een visie op de technische en juridische structuur van het netwerk. Deze werkgroep is meer praktisch van aard. De vragen die de groep wilde beantwoorden zijn: wat zijn de verantwoordelijkheden en wat is de juridische status van de partners?

Ook heeft de werkgroep zich over de auteursrechtelijke mogelijkheden, onder andere voor hergebruik, gebogen. Een netwerk als dit biedt niet alleen toegang tot archieven, het digitale materiaal kan ook hergebruikt worden door andere makers. Dit is een complexe juridische aangelegenheid, maar een dergelijke benadering is een desalniettemin een lonkend perspectief. Het kan een van de bouwstenen zijn voor een open, dynamische en duurzame manier van archiefbeheer.

Ronde-tafel gesprekken

Na de presentaties van de werkgroepen waren er rondetafelgesprekken die een aantal thema’s verder uitdiepten. Annet Dekker zat een gesprek voor dat blinde vlekken in archieven zichtbaar wilde maken. Een van die blinde vlekken is meerstemmigheid: diversiteit. Ondanks de ruim uitgesproken ambitie om meerstemmigheid tot een van de fundamenten van het netwerk te maken, kan je nu niet anders dan concluderen dat het in hoge mate wit is.

Geconstateerd werd ook dat een groot deel van het domein waar het netwerk zich op richt, bijvoorbeeld digitale kunst en performance art, niet met klassieke methodes te bewaren is. Er moet daarom naar alternatieve archiveringsmethodes worden gezocht, bijvoorbeeld etnografieën, verhalen en interviews, om deze genres te bewaren zoals het wordt (of werd) ervaren. Deze archiefvormen zijn minder georganiseerd dan de klassieke archivering en hebben vaak een rommelig karakter. Het is een inclusief zootje, aldus Dekker. Samenwerking en samenkomen is hierbij elementair. Het doel van het netwerk zou niet het opslaan van kennis an sich moeten zijn maar kenniscirculatie: het doorgeven, aanvullen en weer opslaan van kennis.

Manique Hendricks leidde tafels die zich richtten op programmatische aanpak en maatschappelijke impact van het netwerk. In het eerste gesprek werd voorgesteld dat het netwerk bekendheid zou kunnen krijgen door marketingtechnieken toe te passen zoals bijvoorbeeld een roadshow langs opleidingen. De dialoog met de doelgroep in de programmering van het netwerk werd besproken waarbij als voorbeeld queering the collection werd genoemd, dat de bezoekers actief uitnodigt bij te dragen aan een verzameling of expositie.