Het tweede jaar van NADD stond in het teken van het vergroten van de zichtbaarheid: van het netwerk zelf en van de grote variatie aan ontwerp- en digitale cultuur archieven. Door te blijven vertellen en tonen hoe bijzonder de archieven zijn, welke kennis erin verborgen ligt, hoe ontwerpers deze hebben opgebouwd en wat er voor nodig is om ze te bewaren, hoopt NADD bij te dragen aan een duurzame oplossing en de bestuurlijk-politieke agendering hiervan. In dit jaarverslag vind je een greep uit het afgelopen jaar.

Aan het einde van de NADD onderzoeksresidentie hebben de residenten van dit jaar, Sara Culmann, Maxigas en Outline, de laatste hand gelegd aan hun projecten. We blikten terug op hun afgelopen drie maanden van onderzoek en vatten samen wat er uit deze periode voortkwam en nog zal komen.

Wat moet er met de archieven van designers gebeuren? Wat wordt er wel voor de toekomst bewaard – en wat niet? In de podcast Archives at Risk gaat Annemartine van Kesteren, conservator bij museum Boijmans Van Beuningen, in gesprek met ontwerpers en erven.

Afgelopen donderdag 3 november zijn de acht geselecteerde deelnemers van start gegaan met Het Archieftraject van Podiumkunst.net en het Netwerk Archieven Design en Digitale Cultuur (NADD). In de Havenloods in Utrecht kwamen de deelnemers en coaches bijeen om het vijf maanden durende traject officieel te lanceren.

Na een open call voor voorstellen zijn drie projecten geselecteerd voor de 2022 Network Archives Design and Digital Culture (NADD) research residency. Met deze residentie wil NADD het potentieel van gedecentraliseerde structuren voor archiefpraktijken in ontwerp en digitale cultuur onderzoeken. De geselecteerde projecten van dit jaar zijn Playable Archives van Sara Culmann, Diagrammatic Temporalities in Memory Landscapes van Maxigas, en How to Publish an Archive in Pluriform? door Outline. Van september tot november zullen de residents met steun van een aantal NADD's partnerorganisaties hun onderzoek ontwikkelen.

Elk gezelschap, ensemble, ontwerper, collectief, bureau, podium en festival bezit een schatkamer aan archiefmateriaal. De prachtige schetsen, kritische kanttekeningen en het rijke beeldmateriaal inspireren nieuwe makers, onderzoekers en het publiek. Het Archieftraject helpt instellingen en makers op weg hun schatkamers op orde te brengen zodat ze die kunnen delen met anderen.

Afgelopen april organiseerden Netwerk Archieven Design en Digitale Cultuur (NADD) en netwerkpartner Museum Boijmans Van Beuningen een bijeenkomst en vraaggesprek in het Depot met als case study het archief van Wim Gilles.

Op 17 februari organiseerde het Netwerk Archieven Design en Digitale Cultuur (NADD) het evenement Archiving the Social in Het Nieuwe Instituut. De avond nam Amsterdam's baanbrekende Digitale Stad project, dat opnieuw werd bekeken in de tentoonstelling Designing the Social, als uitgangspunt voor een discussie over de relevantie van het bewaren van digitale cultuur. Om het gesprek te documenteren en te delen, vroegen we Katía Truijen, tevens moderator van de avond, om een podcast samen te stellen op basis van een audio-opname van het evenement.

The Evening of the V2_Archive was een online event dat plaatsvond op 20 januari 2022 in V2_Lab for the Unstable Media in Rotterdam. Het evenement vierde het 40-jarig bestaan van V2_, en nam het V2_Archive als uitgangspunt om de ontwikkeling van elektronische kunst en experiment op het snijvlak van kunst, technologie en maatschappij te onderzoeken.

Het afgelopen half jaar bezochten Johannes Schwartz en Bart Lunenburg Allard Pierson, LIMA en het Stedelijk Museum Amsterdam om een aantal archieven bij deze organisaties te onderzoeken en een fotografieserie te ontwikkelen. In grote lijnen was het doel van de serie om een indruk te geven van wat wordt verstaan onder Nederlandse design en digitale cultuur archieven en om een deel van het materiaal zichtbaar te maken dat is ondergebracht bij de partners van het Netwerk Archieven Design en Digitale Cultuur.

Op 17 februari organiseerde het Netwerk Archieven Design en Digitale Cultuur het evenement Archiving the Social in Het Nieuwe Instituut. Centraal stond het project De Digitale Stad, dat in de tentoonstelling Het ontwerp van het sociale aan bod komt, om het belang van het behoud van digitale cultuur aan de kaak te stellen. Als onderdeel van het programma nam Florian van Zandwijk het publiek mee op een tour langs een aantal videoconferentieplatforms, om de context en inspiratie voor het platform Enter te schetsen.

Op 21 januari trapten het Netwerk Digitaal Erfgoed (NDE), Podiumkunst.net en het Netwerk Archieven Design en Digitale Cultuur (NADD) 2022 af met het Digitaal Erfgoed Nieuwjaarsevent. Het online event, gepresenteerd vanuit de Bibliotheek Utrecht en met diverse primeurs, is hier terug te kijken.

Het Nieuwe Instituut heeft namens het Netwerk Archieven Design en Digitale cultuur (NADD) aan erfgoedexpert Anja Tollenaar gevraagd om in een artikel te reflecteren op het Archief Van der Valk-Woudstra. Het bureau-archief van interieurontwerpersduo Hendrik Jan van der Valk en Trudy Woudstra (actief van 1973 tot 2019) is illustratief voor de rijkdom die schuilgaat in ontwerpersarchieven die ontheemd of verloren dreigen te raken. Zoals hun praktijk een bron van kennis en inzichten biedt voor toekomstige generaties ontwerpers – bijvoorbeeld op het nu zo actuele gebied van kantoorinrichting – laat de benarde situatie van hun archief zien hoe er gaten dreigen te vallen in het collectieve geheugen van de Nederlandse ontwerpsector.

Hoe bewaren makers en ontwerpers de digitale en fysieke materialen die met hun werk te maken hebben? Worden er bewuste keuzes gemaakt in wat wordt bewaard, en wat niet? En wordt hierover onderling ook overlegd? Hoe zien die werkarchieven er eigenlijk uit? In opdracht van Netwerk Archieven Design en Digitale Cultuur heeft onderzoeker en projectleider Tanja Zuijderwijk begin 2021 met enkele makers en ontwerpers gesproken over deze onderwerpen. 

“Temporality is one of the problems of archives that has long fascinated me,” writes Eric Kuitenberg. “Inevitably, the archive lifts the objects it contains out of their own time and context.”

Sinds 2015 wijdt designmagazine MacGuffin in elke editie een katern aan The Life of Things – het werk van ontwerpers en kunstenaars bij wie leven en werk onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Meestal is een groot deel van het oeuvre van deze ontwerpers ‘ongearchiveerd’. Het gevolg is vaak een versnipperd archief; een archief dat nergens is, omdat het overal is. Kirsten Algera, Editor-in-Chief van MacGuffin magazine, schreef voor het Netwerk Archieven Design en Digitale Cultuur over deze archieven.

Hoe ziet het (toekomstige) Nederlandse ontwerperfgoed er uit? Netwerkpartners en andere ontwerpers, kunstenaars, media- en archiefinstellingen vertellen in deze video's onder meer over hun eigen collecties en over wat er op dit moment gebeurt om te zorgen dat dit soort archieven zichtbaar en toegankelijk blijven. 

Het Netwerk Archieven Design en Digitale Cultuur (NADD) lanceert een project in samenwerking met kunstenaar Maria Blaisse en Miriam Windhausen, die een pilot van het Mondriaanfonds leidt over de nalatenschappen van kunstenaars. Het project zal de evaluatie en inventarisatie van het archief van Maria Blaisse in gang zetten, op basis van het vorig jaar door NADD ontwikkelde toetsingskader, met het oog op het toekomstige behoud, beheer en – misschien wel het belangrijkste – gebruik ervan.

Hilde en Janna Meeus van Meeus Ontwerpt ontwikkelden voor het Netwerk Archieven Design en Digitale Cultuur (NADD) een grafische identiteit die tegelijkertijd een kleine, gefragmenteerde geschiedenis van het Nederlandse letterontwerp is.

“Digitale cultuur heeft een verleden dat inmiddels tientallen jaren terug reikt. Wat weten we daarvan? Wat kunnen we er nog van weten?" Web- en archiefredacteur Arie Altena van V2_Lab voor de instabiele media verkent in deze tekst hoe kennis van het verleden de huidige situatie kan helpen verklaren en van daaruit zou kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van vervolgstappen.

Het Netwerk Archieven Design en Digitale Cultuur presenteert een adviesrapport over de mogelijke rol van design- en digitale-cultuurarchieven in het (ontwerp)onderwijs. Een speciaal samengestelde werkgroep deelt de bevindingen van een onderzoek ten behoeve van een toegankelijk geheugen van design en digitale cultuur voor een nieuwe generatie makers. 

Hoe kijkt een Kunstmatige Intelligentie naar een digitaal archief? Ziet ze verbanden die wij niet zien? Kan een Kunstmatige Intelligentie een gids zijn, een curator? Weet ze beter wat we zoeken dan wij zelf? Samen met het Nieuwe Instituut en VPRO Tegenlicht deed ontwerper en kunstenaar Richard Vijgen de afgelopen maanden onderzoek naar deze vragen. Aan de hand van een deel van de Rijkscollectie voor Nederlandse Architectuur en Stedenbouw van Het Nieuwe Instituut en het archief van 20 jaar Tegenlicht televisie-uitzendingen deed Vijgen een ontwerpend onderzoek naar de mogelijke rol van Kunstmatige Intelligentie bij het ontsluiten en presenteren van digitale erfgoed collecties.

Bekijk prachtige letterontwerpen in de tentoonstelling Letters van de art nouveau, maak een ommetje terwijl je leert over de ‘tuinstadgedachte’ in de podcast Groen in de stad of struin over de digitale Derde Verdieping van Design Museum Den Bosch. Op deze pagina vind je een selectie van de mooiste tentoonstellingen, events, artikelen en podcasts op het gebied van Nederlands design en digitale cultuur-erfgoed, gemaakt door de partners van het Netwerk Archieven Design en Digitale Cultuur.

Een archief bijhouden is veel meer dan het passief bewaren van een eindresultaat. Een belangrijke meerwaarde voor ontwerpers en digitale cultuurmakers om zelf een archief te starten, is juist dat het een eigen praktijk of discipline vooruit kan brengen. Denk aan het vinden van inspiratie en verdieping in het archief van een ander, of de mogelijkheid om decennia later te reflecteren en voort te bouwen op de historie en context van de eigen organisatie of praktijk.

Nederland kent een rijke geschiedenis aan design en digitale cultuur. Een belangrijk onderdeel hiervan zijn werkplaatsen en medialabs, die projecten of residenties organiseren met makers. In de loop der jaren bouwen zij veel en diverse kennis op, die zij overdragen aan nieuwe generaties makers. Omdat werkplaatsen vaak projectmatig werken, is het niet vanzelfsprekend dat de opgedane kennis gearchiveerd wordt - laat staan toegankelijk gemaakt. De komende jaren wil Netwerk Archieven Design en Digitale Cultuur (NADD) werkplaatsen en medialabs ondersteunen om het archief makkelijker toegankelijk te maken. Wat is er nodig om deze kennis te ordenen en archiveren? En hoe kunnen instellingen de kennis uit het archief beter delen?

Een van de belangrijkste dillema’s waar het netwerk Archieven Design en Digitale Cultuur voor staat is de manier waarop keuzes gemaakt worden. Niet alleen keuzes over welke technische oplossingen er gebruikt worden maar ook, en met name, over hoe het archief samengesteld en ontsloten gaat worden.